Dit artikel van Herman De Moor is deel 5 in de serie over de strijd tegen bodemmoeheid bij de teelt van tomaten in de serre (kas) bij hobbytuinders. Het is een vervolg op het artikel, de teelt van tomaten in potten, waaruit bleek dat de groeikracht en opbrengst op spectaculaire wijze kon verbeterd worden. De teeltwijze werd in 2009 licht aangepast, onder andere het grondmengsel. Deze aanpassingen vind je in dit artikel besproken. Het goede resultaat daarvan kan je zien op de foto’s.
Maar misschien kan het toch nog beter, want tot onze grote verrassing werd een beetje kurkwortelaantasting vastgesteld op de in pot geteelde tomaten. Ook twee andere lezers-hobbytuinders stelden dit vast en berichtten daarover. Hun ervaringen lees je ook in dit artikel. Over de omstandigheden en oorzaken komt Herman in dit artikel uitgebreid terug. Dit artikel wordt afgesloten met enkele aanbevelingen om de kurkwortelaantasting tot een minimum te herleiden en zo een nog beter resultaat te bekomen.
Aanpassingen aan de teeltwijze van 2008
Zoals aangekondigd werd in 2009 getest met een aangepast grondmengsel, namelijk 50% goede potgrond, 35% tuingrond en 15% grof zand. De bedoeling van de test was de doordringbaarheid van het mengsel te verbeteren zodat de watergift gemakkelijker in de diepte zou doordringen.
Daarenboven werd ook een plastic gietbuis (diameter 30mm, zonder gaten) ingeplant tot op de bodem van de pot, halfweg tussen de stengel en de zijwand van de pot.
Hierbij hoopte ik, door vanaf de 3de bloemtros water te geven in de buis, aan het wortelstelsel beneden in de pot, voldoende water beschikbaar te stellen.
Vaststellingen tijdens de oogst :
° twee planten (Harzfeuer F1 en Fandango F1) vertoonden een tijdelijke groeistop waarbij ‘s avonds de bovenste bladeren verslapten en dit ondanks een gelijke watergift voor alle planten in de kas.
Na vroegtijdig toppen (4de bloemtros) bleek het uiteindelijke teeltresultaat nog aanvaardbaar.
° Rivièra F1 (Coeur de Boeuf type) had een opmerkelijk klein wortelstelsel en had meer water nodig dan de andere potplanten. Door vroegtijdig toppen was er uiteindelijk toch nog een goed oogstresultaat.
° één soort (Cristal F1) vertoonde op één plant “neusrot” op tros 3; het verschijnsel was tijdelijk en door vroegtijdig toppen was er nog een mooie oogst met grote vruchten.
Dat sommige soorten meer water vragen dan andere of gevoeliger zijn voor neusrot (door een minder sterk wortelstelsel) is wel bekend, maar gezien de zeer goede resultaten van 2008, was ik toch verwonderd.
De teelresultaten bleken, achteraf beschouwd, toch nog erg goed mee te vallen.
Ter illustratie,hierbij enkele foto’s, genomen in juli vorig jaar, die dit goede oogstresultaat aantonen. Bemerk ook de gietbuis in de potten waarvan hierboven sprake.
Tamaris F1.
Fandango F1 + Harzfeuer F1
Hobby F1
Cristal F1
Rivièra F1
Vaststellingen tijdens het rooien van de wortelstelsels op einde oogst :
° De wortelstelsels van alle planten waren dit jaar,in tegenstelling met 2008, flink ontwikkeld beneden in de pot en ver doorgegroeid in de kasgrond onder de potten.
° Alle wortelstelsels waren, over gans de hoogte, in lichte mate aangetast door de kurkwortelschimmel.
Hier zie je de foto’s van Harzfeuer, Cristal, Tamaris en Hobby. Klik op de foto’s voor vergroting.
° De doorgegroeide wortels (stukken tot 30 cm lang) waren wel vrij sterk aangetast. Zie onderstaande foto’s. Klik op de foto’s voor een vergroting.
Vaststellingen bij potteelten van twee collega’s hobbytuinders, met dank voor hun gewaardeerde medewerking.
° Willy Teirlynck gebruikte grote potten van 35 cm hoog, gevuld met 100% potgrond. Ze waren voorzien van een gietbuis tot op 3 cm van de bodem en deze werd gebruikt vanaf de 2de bloemtros in de buis. De potten hadden ook grote, zelf geboorde gaten. Toch was er géén kurkwortel aantasting op de wortels in de pot. Gezien de diepte van de potten waren de wortels niet doorgegroeid in de kasgrond en het ganse wortelstelsel was ok.
Eén overblijvende plant werd, met slechts 15 cm potgrond gevuld en géén gietbuis, bovenop de kasgrond geplaatst. Bij deze ene plant bleek tijdens het rooien dat gans het wortelstelsel stevig doorgegroeid was in de kasgrond en volledig aangetast was door de schimmel.
De aantasting gebeurde door het doorgroeien van het wortelstelsel door de geboorde gaten én er was geen gietbuisje gebruikt bij deze ene plant.
° Daniel Lenssens liet, na de oogst van 2008, al zijn potten (zonder geboorde gaten) overwinteren in de grond. De grond in de potten én de kasgrond was toen reeds aangetast door de kurkwortelschimmel.
In de lente van 2009 werden zijn potten één per één leeg gemaakt, niet afgewassen maar wel volgegoten met water na het geven van een weinig kalkcyanamide op de potbodem.
Daarna werden de potten gevuld met het mengsel,zoals aangeraden in het artikel. Slechts een deel van de potten werden voorzien van gietbuizen tot op de potbodem.
Bij het rooien bleken alle planten aangetast door de kurkwortelschimmel. De oogstresultaten vielen weliswaar nog heel goed mee en waren beduidend beter dan in 2007.
De aantasting was hier dus aanwezig in potten zonder geboorde gaten en zowel in potten zonder als met gietbuisjes.
Toch kurkwortelaantasting bij de teelt in potten? Vaststellingen en oorzaken.
1) Het nieuwe grondmengsel blijkt bevredigende resultaten te geven.
Er werd wel degelijk vastgesteld dat, onafhankelijk van het gebruik van gietbuisjes, het wortelstelsel duidelijk meer ontwikkeld was in de diepte. Er is dus geen voorlopig geen reden om andere grondmengsels uit te testen.
2) De vaststellingen brengen aan het licht hoe agressief deze schimmel wel is. Nergens op het web was informatie, toegankelijk voor een leek, te vinden omtrent de manier waarop de schimmel zich ontwikkeld en voortplant.
De gaten in de pot werden oorspronkelijk aangeraden om te vermijden dat het wortelstelsel te beperkt zou blijven, om minder last te hebben van stilstaand water en de waterbuffer te vergroten. Dat er aantasting van de wortels zou zijn bij het naar buiten groeien was te voorzien, maar dat die aantasting de pot binnenkwam en het wortelstelsel zou besmetten was niet voorzien.
Voordeel blijft wel nog steeds dat het langer duurt vooraleer de wortels aangetast worden. Uit de bovenstaande foto’s blijkt een gezonder wortelstelsel dan wanneer er in de grond geteeld zou zijn. Men zou er kunnen van uit gaan dat in het begin van de teelt, eventueel tot aan het toppen, de aantasting gering is en de plant dus zijn vruchten goed kan laten uitgroeien. Aldus verhindert de kurkwortelaantasting de planten niet om tot volle wasdom te komen en de vruchten groot te laten uitgroeien.
Moest er geteeld geweest zijn in de vollegrond van de kas, dan zou de plant moeite gehad hebben om tot volle wasdom te komen en zo bij de 4de-5de tros blijven steken zijn in de groei.
In mijn eigen teelt en bij die ene plant van Willy’s teelt was de oorzaak van de kurkwortelaantasting te wijten aan het doorgroeien van de wortels door de geboorde gaten in de potbodem.
In de teelt van Daniel was de aantasting niet te wijten aan doorgroeien van de wortels want er waren géén gaten geboord in de bodems.
De echte oorzaak lag hem hier enerzijds in het hergebruik van eerder(2008) aangetaste potten en anderzijds in het doorspoelen van de potten, ter plaatse in het oude plantgat.
Eindconclusies en Aanbevelingen:
1. Diepere potten
Hoe dieper de potten, hoe minder kans op doorgroeien van de wortels. Potten van 20 liter en 30 cm diep zouden wel eens de norm kunnen zijn.
2. Geen grote gaten in de potten meer maken.
a) Géén bijkomende gaten meer maken in de potbodem. De reeds aanwezige (kleine) gaatjes moeten wel steeds open gelaten worden.
b) Indien u over bestaande potten mét grote gaten beschikt en deze wil hergebruiken, kan u het volgende doen. Leg in de pot een stevige, voldoende dikke, plastiekfolie. Maak daar dan de gaten in op dezelfde plaats als de grote gaten van de pot, maar dan kleiner.
c) Ook de methode “pot-in-pot” zou een oplossing kunnen zijn.Hierbij heeft de buitenste pot grote gaten; in de binnenste pot (zonder bijkomende gaten in de bodem) staat de plant.
Hierbij zou men op de bodem van de buitenste pot wat hard materiaal kunnen plaatsen zodat de binnenste pot wat hoger uitsteekt. De ruimte onder de binnenste pot kan dan eventueel het teveel aan water opvangen. Bovendien kan, indien dit nuttig is tijdens de teelt, de binnenste pot gedraaid worden teneinde de plant een andere lichtinval te geven.
3. Potten ontsmetten
Alle potten grondig ontsmetten ( bv. met bleekwater) en daarna grondig naspoelen vooraleer ze (opnieuw) in te graven in de kasgrond.
4. Potten hoger zetten
De potten ongeveer 5 cm boven de grond laten uitsteken en opletten dat er geen vervuilde aarde terecht komt tijdens de teelt.
5. Potten niet in de moestuin of serre leeg maken.
Bij het legen van potten, waarvan het grondmengsel besmet is, de inhoud van de pot NIET deponeren in de groentetuin of composthoop.
6. Aangetaste wortels niet op de composthoop
Door kurkwortelschimmel aangetaste wortels niet op de composthoop gooien.
7. Gebruik van de gietbuisjes
Het gebruik van gietbuisjes is nuttig. De watergift via de buis dient wel beperkt te zijn in timing (vanaf 3de bloem) en hoeveelheid water en frequentie.
8. Het gebruik van kalkcyanamide blijkt geen preventief of curatief middel te zijn in de bestrijding van de kurkwortelschimmel en dus eigenlijk overbodig.
9. De potten bovengronds plaatsen bovenop de vervuilde kasgrond is geen optie. De temperatuur in een kleine hobbyserre (hobbykas) kan hoog oplopen. Het wortelstelsel van de tomatenplant blijkt daar slecht op te reageren en mogelijks kan een korte of blijvende groeistop hiervan het gevolg zijn.
Update oktober 2010, na waarnemingen door Herman bij planten die al een tijdje afgeknipt waren, maar waarvan de wortels nog niet gerooid waren. “Controle op het al of niet aanwezig zijn van kurkwortel gebeurt, plant per plant, en dit onmiddellijk na het plukken van de laatste vruchten van die plant. Zo ben je zeker dat het wortelstelsel nog actief is op het ogenblik van de controle. Controleren als de allerlaatste plant afgeoogst is zorgt ervoor dat het wortelstelsel al aan het afsterven is, zodat je verkeerdelijk de indruk hebt dat er een hevige kurkwortelaantasting is.”Beste lezer, aarzel niet om vragen te stellen of uw bevindingen mee te delen.
Reacties
20 reacties op “De teelt van tomaten in potten, deel 2 (Toch kurkwortel in pottenteelt?)”
Ik heb ook mijn tomateplantjes in emmers van 10ltr geplant,de ene helft in een bloemenmengsel en de andere helft in een mengsel van gewone tuingrond en compost. Ik zie geen verschil in groeien en vruchtzetting alhoewel dat moeilijk te beoordelen valt, het zijn 11 verschillende rassen en ik weet niks van hun productiviteit. De eerste vruchten ben ik verloren door neusrot wat ik opgelost heb door de potten in gesloten groentebakken te plaatsen en te zorgen dat ze nooit zonder water komen te zitten. Mijn serre is geen echte serre in die zin dat de zijkanten gewoon kippegaas is en juist de bovenkant overdekt is met gewone plastiekfolie. Fotos zijn te vinden op mijn blog, binnekort nog eens aangevuld met recente fotos.
Hallo Herman,
Dit jaar heb ik op 3 februari 3 verschillende snoep-tomaten gezaaid. Nl dezelfde als vorig jaar. Voor de soep haal ik weer wel “soeptomaten” bij een teler in Loenhout. Dit zij pruim-of romatomaten. Daarvan heb je meer vruchtvlees en de smaak van de soep vinden wij veel beter dan van de meeste “vleestomaten”.Daarbij heb ik op 26 februari nog ” Tommies” gezaaid uit zaad van kleine erg lekkere romaatjes uit de supermarkt ( Dirk v.d. Broek). Dit is wel een hybride, maar er is mij verteld, dat de eerste generatie best succes vol kan zijn.Dit hoop ik, want anders is het zonde van de ruimte in mijn tunnel. Alle 50 planten staan weer in 10 ltr. emmers met coccopeat.
Omdat het over kleine vruchten gaat bij deze rassen, heb ik al zeer jeugdig bij een aantal de toppen er uit gehaald en een 2tal “dieven” laten staan zodat ik nu 2 stengels uit 1 plant heb. Als ze dan bv. 5 of 6 trossen per stengel geven heb ik 10 of 12 trossen per plant ipv 8 zoals vorig jaar.En dat vond ik ook niet slecht. Zuinige Hollander en het ziet er naaruit, dat ik nogal wat afnemers zal hebben. Mocht het loof een chaos worden, dan kan ik altijd nog de minste van de 2 weg halen.Er is al volop bloei en vaak al met 2 trossen per stengel.De bemesting heb ik ook gedaan zoals vorig jaar.
Oja, met mijn vorig jaar gestekte druiven (muskaat) gaat het ook goed.Ze hebben 5 – 6 bloemtrosjes. Dus dat is ook hoopvol.
Met vriendelijke groet
Ad Suijkerbuijk
Hallo
Voor het eerst heb ik tomaten gezaaid wel wat laat maar volgens de verkoper van het zaad kon het nog. Ik heb nog nooit iets gezaaid…Nu moeten ze in een grotere pot. Hoe groot moet de pot zijn 10l? Welke grond moet ik er in doen gewone potgrond? Hoe moet ik ze bijmesten en met wat? Vriendelijke groet Ruth
Beste Jane,
De gietbuisjes werden bij mij slechts gebruikt vanaf de 3de bloemtros om water in de diepte van de pot beschikbaar te stellen.
Jouw vragen omtrent gietbuisjes en watergift worden in detail besproken in deel 1 van dit artikel http://www.plantaardig.com/groenteninfo/berichten/de-teelt-van-kastomaten-in-potten/ .
Lees dit laatste eens grondig.Als er nog verdere vragen zijn,laat maar iets weten.
Met vriendelijke groeten,
Herman..
Er wordt hier gesproken over gietbuisjes. Wat voor buisjes zijn dat, hoe lang moeten ze zijn en welk materiaal wordt hiervoor gebruikt?
Nadat de planten in de grotere potten, ik gebruik 15 liter potten, zijn gezet en ingegraven in de kas hoeveel water moet ik de tomaten dan geven en eens in de ??? dagen?
Als ik de planten direct op de grond water geef gaat de bovenste laag van de grond na een paar dagen uitdrogen en verharden. Het lijkt mij dus voor mij ideaal om gietbuisjes te gebruiken.
Ik hoop dan ook van jullie reacties te ontvangen.
Beste Paula,
Inderdaad,de gietbuizen dienen niet vergeten te worden.
Wat de wijze van reinigen betreft:ikzelf heb mijn potten eerst goed proper gemaakt met water en borstel,daarna nat gemaakt met een oplossing van bleekwater,laten inweken en daarna stevig afgespoeld met water.Dit leek mij het beste maar misschien volstaat het “huishoudelijk schoonmaken” met een warm sopje eveneens.Wie gaat het zeggen?
Met vriendelijke groeten,
Herman…
Alleen maar een warm of lauw water met een wasmiddel erin is volstrekt onvoldoende om virussen en bacteriën tegen te gaan, wij gebruiken voor ontsmetting minimaal een formaline oplossing van 1 op 10, voor de hobbyist zou chloor ook afdoende werken, maar pas daar mee op als u pvc of andere flexibele pijpen gebruikt, chloor kan opgenomen worden door kunststoffen en later weer afgezet worden d.m.v. kunstmeststoffen door de zelfde buizen naar de plant te sturen, dan is het leed niet te overzien. Beter als chloor is zilversoda en dit na het spoelen een aantal keren na te spoelen met kokend water [pas op met kunststoffen] i.v.m. de weekmakers.
Groet,
Corne
Beste Corne
om wat voor ontsmetting gaat het met de door u geciteerde producten? Waarschijnlijk hebt u het over een professionele toepassing. Ik was benieuwd.
Geachte,
Bij het zorgvuldig reinigen van de eerder gebruikte potten/emmers moeten de gietbuizen niet vergeten worden!. Ik heb mij daarvoor een grote maat “pijpenrager” aangeschaft. Overigens komt het mij voor dat het reinigen in een warm sopje (“huishoudelijk schoon”) voldoende moet zijn.
Of zie ik dat verkeerd?
Met vriendelijke groet,
Paula Nadels
@ Cees
Beste Cees,
De vraag omtrent roze korrel en blauwe korrel is reeds eerder gesteld.
Via de zoekfunctie bovenaan de pagina van de artikels vindt je verschillende artikels waarin sprake is van deze producten.
Hier in elk geval nogmaals een korte samenvatting :
Roze korrels is een meststof(NPK 16,18,25) voor bijvoeding,oplosbaar in water,in Belgie frekwent te koop in grootwarenhuizen,tuincentra(bvb Aveve),Makro.
Het product is eveneens in vloeibare vorm(handig voor bijvoeding van kamerplanten bvb,maar duurder dan de korrelvorm) beschikbaar.Roze korrel is een goede en eenvoudige aanvulling op de basisbemesting in de tomatenteelt(zie ook mijn artikels voor het opkweken van tomaten).
Je vindt op de http://www.compo.be site de informatie omtrent dit product.Het zou ook in Nederland verdeeld worden via de invoerder( http://www.groenselekt.nl/#1 ).
Als je klikt op volgende linken vindt je onmiddelijk alle details omtrent de roze-en blauwe korrels op de belgische “Compo”-site.
http://www.compo.be/consumer/content.aspx?portal=true&menu=6,79,123,124&iddoc=68
http://www.compo.be/consumer/content.aspx?menu=6,79,123,124&iddoc=70
Met vriendelijke groeten,
Herman…
Hoi Cees,
Potten IN de grond, zonder bodem, alleen een randje van 2 cm erboven uit.
Zakken grond OP de grond, eventueel in een ondiepe kuil.
Hallo Inge,
Potten en/of zakken boven de grond?? zie boven.
MAAR ik woon in Amsterdam en niemand heeft hier ooit gehoord van– “blauwe/roze” korrels. Wat is dit in g…naam???
Ik snap dat dit ’n meststof is…maar wat?
Bedankt voor je antwoord, Cees
Voor Cees R:
Ik zet mijn (geente) komkommers al jaren in een grote emmer in de kas in de grond, maar dan zonder bodem. Voordeel is de goede, nieuwe grond bij aanvang, de ruimte voor de wortels als de plant op gang is en het watergeven is vele malen makkelijker. Het blijft dicht bij de plant door de opstaande rand van de emmer, die ik een beetje boven de aarde laat uitsteken, maar loopt uiteindelijk ook weer weg, recht naar beneden, zonder grond van de wortels af te spoelen.
Wat ik ook een goede truc vind: een zak met aarde plat in de kas leggen, een snede erin maken en daar de plant rechtstreeks in zetten. Houdt het vocht goed vast, voeding spoelt niet uit en je werkt met goede aarde.
Succes dit jaar.
Dat het maar snel warm genoeg is om te starten!
Hallo Herman,
Ik ga deze methode voor tomaten zeker uitproberen dit seizoen. Al was alleen maar om makkelijker en gerichter water en meststof te geven.
Vraagje; zou dit, uiteraard aangepast aan de behoefte van-, ook werken met komkommers?
Zij hebben ook een uitgebreid wortelstelsel,
maar als dit ook naarbeneden in ’n emmer groeit??? Ik zal ’t toch met 1 plant gaan uitproberen. Wie weet…?
Bedankt en succes, Cees
Beste Paul,
Als de kiempjes juist hun kopje een paar mm doorsteken plaats ik de zaailingen onmiddelijk voor de venster bij ongeveer 20°C(keukentemperatuur zeg maar).
De belichting gaat s’morgens vroeg aan bij het opstaan en blijft gans de voormiddag branden tenzij er reeds veel licht/zoninval is.
In de namiddag belicht ik opnieuw vanaf 16-17 uur tot s’avonds laat(bij slapen gaan).
Het aantal uren is absoluut niet kritisch alleen heeft het geen zin om te belichten als er meer dan voldoende
lichtinval is door helder weer en/of door zon.
Omdat zonder bijkomende belichting de zaailingen scheef trekken naar het daglicht toe zou dit mét bijkomende
belichting moeten minderen en bewijst het effect van de bijkomende belichting.Is dit nog niet het geval dan draai je een paar maal per dag de bakjes met zaailingen
De afstand tussen de zaailingen en de lamp neem ik ongeveer 40 cm.
Succes met de kweek!
Met vriendelijke groeten,
Herman…
Beste Herman,
Om de uw planten korter te houden is de beste manier om uw tomaten planten zowel in de ochtend +/- 07.00 uur tot +/-11.00 uur te belichten daarnaast is het zeker i.v.m. de staevigheid van de plant beter om de belichting ook door te voeren van +/- 17.00 uur tot +/- 21.00 uur, Ook kunt u d.m.v. een tijdklok de lamp nogmaals aan laten gaan om +/- 23.00 uur tot +/- 04.00 uur.
Nog een opmerking in deze de temperatuur overdag als de lamp niet aan staat is het zeker aanbevelingswaardig om de temperatuur te verlagen tot ongeveer 16 graden. Via deze weg heeft u de eerste tros op het 5de of 6de blad op een zeer stevige plant.
Succes.
Groet,
Corne
Dag Herman,
Ik heb me zo een groeilamp aangeschaft voor de opkweek van mijn tomatenplanten. Mijn vraag is nu : hoeveel uur per dag moet die lamp branden ???
Alvast bedankt.
Beste Ad,
Als “selectieve hobbytuinder” zoals je jezelf noemt,is na lezing van beide reacties,het nog maar eens bewezen dat er niet EEN waarheid is maar dat er meerdere wegen naar Rome zijn om mooie resultaten te boeken met onze hobby.Het verheugt mij dat mijn tips en ervaringen je hierbij toch nog kunnen helpen.
Veel succes nog met jouw teelten in 2010.
Met vriendelijke groeten,
Herman…
Hallo Herman,
Nog ter aanvulling van mijn vorige reaktie wil ik u zeggen, dat ik bij de laaste verplanting van de 5 ltr. pot naar de 10 ltr. pot , dit zijn lege frituurvet emmers van een cafetaria gekregen, een oplossing van patentkalie in het eerste gietwater heb gedaan. Ik weet niet of dit de smaak van de vruchten heeft beivloed. Ik heb ook elke 2 tot 3 weken bij bemest met Degra vloeibare plantenmest van Aldi.Ze waren wel heel erg lekker. Bij het leeg maken van de potten na afloop van de oogst had ik een kompakte massa wortels. Deze heb ik weer leeg geschut,maar ik heb geen bijzondere dingen aan de wotelstronken gezien. Ik ga de cocos weer gebruiken voor de kolen in de moestuin . Dat is mij vorig jaar ook goed bevallen. Vriendelijke groeten Ad.
Herman,
Met grote belangstelling maak ik gebruik van je tips.
Ik noem mijzelf een selektieve hobby tuinder.
Ik heb een moestuin en een kasje van 10m2 en een plastic tunnel van ca. 24m2.
In mijn kasje heb ik druiven en groente opkweek. De tunnel is voor de teelt van snoeptomaten. Wij zijn enorme tomaten liefhebbers. In het seizoen wordt er elke week 6 kg pruim soeptomaten gehaald bij een teler in de buurt. 2 euro / kist.
In de tunnel heb ik 3 rassen snoeptomaten. Nl: de rode Sweet100 en Cherry Roma en de gele kers Ciliegia Gialla.
In 2009 heb ik op 16 januari gezaaid. Via verspenen en verplanten zijn ze uiteindelijk op 14 april in 10 literse emmers terecht gekomen. De potgrond die ik daarvoor gebruikte was de afval cocopit van een aardbeien teler in de buurt.
In deze grond heb ik ook druivenstekken geplant en ik kan u zeggen, dat er voortreffelijk gegroeid is. Gemiddeld heb ik 8 trossen geoogst. Van mijn druiven hoop ik dit jaar , 1 jaar na de stek, de eerste te proeven. Vriendelijke groeten Ad